Haber: Uğur Yılmaz
Gazete Emek- 16 Mart 1907 sabah saatlerinde, Bitlis ve çevresi şiddetli bir depremle sarsıldı. Bu doğal afet, şehirde büyük bir yıkıma yol açarak binlerce insanın hayatını doğrudan etkiledi. Kaynaklara göre, Bitlis'teki yaklaşık 4.000 evin 3.000'i tamamen yıkıldı ve binlerce insan enkaz altında kaldı. Bu felaket, sadece maddi kayıplara değil, aynı zamanda derin bir toplumsal travmaya da neden oldu.
Depremin yarattığı bu büyük yıkım, bölgedeki siyasi ve sosyal dinamikleri de derinden etkiledi. Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıf yönetimi ve deprem sonrası yaşanan yardım ulaştırma sorunları, halkın devlete olan güvenini sarsmaya başladı. İddialara göre, gönderilen yardım malzemelerinin çalınması ve ardından Bitlis Valisi Hüsnü Paşa'nın şaibeli ölümü, bölgedeki hoşnutsuzluğu daha da artırdı.
Mart ayındaki bu yıkıcı depremden kısa bir süre sonra, Haziran 1907'de Bitlis'te büyük bir halk isyanı patlak verdi. Bu isyanın temelinde, depremin yarattığı mağduriyetin yanı sıra, dönemin valisi Ferid Paşa'nın uygulamaları ve halkın taleplerine duyarsız kalması yatıyordu. Halk, valinin beceriksiz yönetimine ve depremzedelere yeterli yardımın ulaşmamasına öfkeyle tepki gösterdi.
İsyana, şehirdeki farklı dini ve etnik gruplardan yaklaşık on bin kişinin katıldığı belirtilmektedir. Ulema, eşraf ve tarikat liderleri de halka öncülük etti. Göstericiler, valilik binası önünde toplanarak "adalet isteriz" sloganları attılar ve taleplerini İstanbul'a telgraflarla ilettiler. Hatta iddialara göre, göstericiler valinin silahından çıkan kurşunlarla ölen iki kişinin hesabını sormak için valiyi hedef aldılar.
İsyanın büyümesi üzerine İstanbul Hükümeti harekete geçti ve yapılan soruşturma sonucunda Vali Mehmed Ferid Paşa görevden alındı. 7 Temmuz 1907'de yeni vali Tahir Paşa'nın göreve başlamasıyla birlikte olaylar yavaş yavaş yatıştı. Vali, şehirdeki askeri birlikleri geri çekerek halkın güvenini yeniden kazanmaya çalıştı.
1907 Bitlis depremi ve ardından yaşanan isyan, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerindeki çalkantılı ortamı ve merkezi yönetimin bölgedeki sorunlara çözüm üretmekte ne kadar yetersiz kaldığını gözler önüne seren önemli bir olaydır. Bu olay, bölge halkının yaşadığı zorlukları ve adaletsizliklere karşı gösterdiği tepkiyi açıkça ortaya koymuştur. Aynı zamanda, bir doğal afetin toplumsal ve siyasi sonuçlarının ne kadar derin olabileceğini de çarpıcı bir şekilde göstermektedir.
Bitlis Depremi! 1907 Bitlis Depremi
30 Mart 1907 tarihli Chicago Tribune Gazetesi 'de "Bitlis harabeye döndü" başlığıyla yayımlandı.
Foto kaynak: Özcan Özgür Erboy
Temel Kaynaklar:
* TDV & KOERI: Deprem bilgileri.
* Osmanlı Arşivleri: Resmi kayıtlar.
* Yerel Tarih: Bölgesel detaylar.